Hayatımızı etkileyen birçok gaz ve gaz türevli maddeler bulunur. Gazlar insan bünyesine olan etkisine göre farklı sınıflara ayrılır. Bunlar; Basit Boğucu Gazlar, Kimyasal Boğucu Gazlar, Tahriş Yapan Gazlar, Sistemik zehir etkisi gösteren gazlardır. Bu yazımda size basit boğucu gazlar hakkında iş sağlığı ve iş güvenliği çerçevesinde bilgi vereceğim.
Bu sınıftaki gazlar solunan havadaki oksijen oranını (%20,9) azaltarak boğucu etki gösterebilir. Havadaki oksijen oranı hacimce %12-14 olursa; derin soluma, nabızda hızlanma ve koordinasyon bozukluğu, %10-12; baş dönmesi, istekli hareketlerde güçlük, %8-10 olursa; bulantı, kusma, baygınlık, yüzde solukluk ile karşılaşılır. Azalan oksijenli havanın uzun süre solunulması sonucunda asfiksi (oksijen yetersizliğinden ileri düzey boğulma) nedeniyle ölüme sebep olabilir. Havadaki oksijen oranı %6-8 olursa 6-8 dakikada, %4 olursa çok kısa bir sürede ölümle sonuçlanır. Uzun süre bu gazları soluyan bir kişi, temiz hava bulunan bir ortama götürülse bile, boğulma tehlikesinden kurtarabilmiş olmayız. Bunun sebebi ise basit boğucu gazlar ın akciğerlere yerleşerek temiz havanın akciğerlere ulaşmasını engellemesidir. Solunan boğucu gaz sonrası soluyan kişiye tıbbi müdahale yapılması gerekir. NFPA 704 standardına göre SA koduyla gösterilirler. (Basit Boğucu Gazlar)
– Basit Boğucu Gazlar –
Ebru Gül SATILMIŞ
BASİT BOĞUCU GAZLAR
İçerik [göster]Bu sınıftaki gazlar solunan havadaki oksijen oranını (%20,9) azaltarak boğucu etki gösterebilir. Havadaki oksijen oranı hacimce %12-14 olursa; derin soluma, nabızda hızlanma ve koordinasyon bozukluğu, %10-12; baş dönmesi, istekli hareketlerde güçlük, %8-10 olursa; bulantı, kusma, baygınlık, yüzde solukluk ile karşılaşılır. Azalan oksijenli havanın uzun süre solunulması sonucunda asfiksi (oksijen yetersizliğinden ileri düzey boğulma) nedeniyle ölüme sebep olabilir. Havadaki oksijen oranı %6-8 olursa 6-8 dakikada, %4 olursa çok kısa bir sürede ölümle sonuçlanır. Uzun süre bu gazları soluyan bir kişi, temiz hava bulunan bir ortama götürülse bile, boğulma tehlikesinden kurtarabilmiş olmayız. Bunun sebebi ise basit boğucu gazlar ın akciğerlere yerleşerek temiz havanın akciğerlere ulaşmasını engellemesidir. Solunan boğucu gaz sonrası soluyan kişiye tıbbi müdahale yapılması gerekir. NFPA 704 standardına göre SA koduyla gösterilirler. (Basit Boğucu Gazlar)
Basit Boğucu Gazlar 7’ye ayrılır:
- Karbondioksit (CO2)
- Metan (CH4)
- Etan (C2H6)
- Propan (C3H8)
- Bütan (C4H10)
- Hidrojen (H2)
- Azot (N2)
Karbondioksit (Siyah Gaz, Boğucu Gaz):
- Renksiz ve kokusuz bir gazdır. Asidimsi tada sahiptir.
- Havadan ağır olduğu için kapalı ortam zemininde toplanır. (CO2 özgül ağırlığı: 1.977 kg/m3)
- MAK Değeri 5000 ppm’dir.
- En yaygın boğucu özelliği olan bir gazdır.
- Ülkemizde kabul edilebilir en düşük oksijen oranı %19.0, en fazla izin verilen karbondioksit oranı ise %0.5’tir.
Karbondioksitin Tespiti;
- Karbondioksit emniyet lambasındaki parlaklığına göre yapılabilir. Donuk ve duman rengi ışık, ortamda en az %2 karbondioksit olduğunu gösterir. %1’i geçen yerlerde de insanlar çalıştırılmamalıdır.
- Havayı kireçli su içinden geçirerek yapılabilir. Sıvı yoğunlaşarak süt – tebeşir tozu rengini alır.
- Kimyasal analiz yapılarak. (İş sağlığı ve iş güvenliği)
İnsan Üzerine Etkisi;
- Karbondioksit miktarının artması oksijeni azaltacağından solunum sayısı ve sıklığı artar.
- %1-3 yoğunluğunda orta sürede tehlikesizdir.
- %3-6 yoğunluğunda baş ağrıları başlar.
- %6-10 yoğunlukta, baş dönmesi, görme bozuklukları, şuursuzluk başlar.
- %10 dan fazla yoğunlukta narkotik etki görülür. Boğucu etki CO2 fazlalığından çok, oksijen azlığından olur.
Metan (Grizu):
- Renksiz, kokusuz ve patlayıcı bir gazdır.
- Havaya göre daha hafif olduğu için kapalı ortam tavanında toplanır. (CH4 özgül ağırlığı: 0.716 kg/m3)
- Havaya göre daha kolay yayıldığından her tarafa yayılıp, nüfuz edebilir.
- Havayla karıştığı zaman tekrar ayrılma imkanı yoktur.
- Metan zehirli değildir, fakat yüksek konsantrasyonda ve maden havasında, kuyularda, kanalizasyonlarda, çöplüklerde oksijen oranını %12’ nin altına düşürecek kadar mevcut ise basit bir boğucu gaz olarak davranır. (İş sağlığı ve iş güvenliği)
- Boğucu gaz olmasından yanı sıra patlayıcı özelliği daha tehlikelidir. Patlaması grizu olarak adlandırılır.
- Metan patlaması, maden havasında % 4 –15 metan bulunduğu durumlarda gerçekleşebilir; en güçlü patlama ortam havasında %9,5 metan oluşumu ile meydana gelir.
- Metanın yanma sıcaklığı, ısı kaynağına bağlı olarak 650-750 derece arasında değişir, patlamadan sonra çevrede sıcaklık 1800-2500 dereceye çıkar. Patlamadan sonra ortamın basıncı 9 kat artış gösterir. (İş sağlığı ve iş güvenliği)
- Boğulma belirtileri; hızlı ve güçlükle teneffüs, hızlı yorulma, mide bulantısı, kusma ve muhtemelen bilinç kaybının ardından ölümdür.
Etan (C2H6):
- Normal sıcaklık ve basınçta kokusuz ve renksiz bir gazdır.
- Doğalgaz ve metandan sonra en fazla bulunan ikinci gazdır.
Propan (C3H8):
- Alevle kesme işlemlerinde kullanılır.
- Basınç altında kolaylıkla sıvı hale dönüşür. Bu özelliğinden dolayı, bütan gazı ile karıştırılır ve LPG gazını meydana getirirler. (İş sağlığı ve iş güvenliği) (Basit Boğucu Gazlar)
- Havadan %2,2 oranında ağır olduğundan dolayı kapalı ortam zemininde toplanır.
- Buhar basıncı 8,3 bar değerindedir.
- 470 derecede kendiliğinden tutuşma özelliği sergiler.
Bütan (C4H10):
- Bütan aşırı yanıcı, renksiz ve kolay sıvılaşan gazdır.
- Bol oksijenli ortamlarda, bütan yanar ve karbondioksitle su buharı oluşturur:
- Oksijenin sınırlı olduğu durumlardaysa, karbon (tortu halinde) ya da karbon monoksit de oluşabilir. (İş sağlığı ve iş güvenliği) (Basit Boğucu Gazlar)
- Bütan gazı tüp içinde satılır ve LPG ya da tüp gaz olarak adlandırılır. Ayrıca çakmaklarda yakıt olarak ve sprey ürünlerde itici gaz olarak kullanılır.
Hidrojen (H2):
- Hidrojen gazı zehirli değildir, fakat atmosferdeki oksijen seviyesini düşürerek basit boğucu gaz vazifesi görür. (İş sağlığı ve iş güvenliği) (Basit Boğucu Gazlar)
- Oldukça parlayıcıdır, hava ile parlama sınırı % 4 – 74,5’tir.
- Bilinen en hafif gazdır ve havanın yaklaşık %0,07 oranında yoğunluğa sahiptir.
- Hava ortamında yandığı zaman neredeyse hiç görünmeyen açık mavi bir alevle yanar.
- Tutuşma sıcaklığı 565,5 – 578,9 derece arasındadır. (İş sağlığı ve iş güvenliği)
- Yüksek miktarda hidrojen solunduğunda şuur kaybı meydana gelebilir. Eğer boğulma tehlikesi geçiren kişinin şuuru halen yerinde ise açık alana taşınmalı, gerekirse oksijen takviyesi yapılmalıdır. Şuur kapalıysa derhal ambulans çağırılmalı bu süre içinde hasta sıcak tutulmalıdır.
Azot (N2):
- Azot, dünya atmosferinin yaklaşık %78’ini oluşturur ve tüm canlı dokularında bulunur.
- Renksiz, kokusuz, tatsız, havaya oranla daha hafif bir gazdır. Uzun süre teneffüsü halinde basit boğucu gaz vazifesi görür.
- Nitrojen olarak da adlandırılır.
- Diğer gazlar ile reaksiyona girmemesi nedeniyle kullanım alanı artmıştır.
- Azot gazı zehirli ve yanıcı bir gaz değildir fakat Malzeme Güvenlik Bilgi Formu bilinçli olarak önceden okunmalıdır. (İş sağlığı ve iş güvenliği)
- Uzun süre maruz kalındığında mide bulantısı, nefes almada zorluk, kusma ve hızlı yorulma gibi yan etkiler de görülür. Bu nedenle çalışmalar sırasında azot gazı kullanılıyorsa, herhangi riskli bir durum oluştuğunda yapılması gereken ilk yardım ve acil durum aşamaları önceden bilinmelidir.
– Basit Boğucu Gazlar –
Ebru Gül SATILMIŞ
